مقالات سایت

اظهارنامه صادراتی چیست و چگونه تنظیم می‌شود؟

اظهارنامه صادراتی یکی از مهم‌ترین اسناد گمرکی در فرآیند صادرات کالا است که به‌وسیله آن، صادرکننده اطلاعات دقیق مربوط به محموله صادراتی خود را به گمرک اعلام می‌کند. این سند شامل اطلاعاتی مانند نوع کالا، وزن، ارزش، کشور مقصد، مشخصات صادرکننده و گیرنده، تعرفه گمرکی و سایر جزئیات مرتبط با صادرات است.

اظهارنامه صادراتی به نوعی «شناسنامه کالا» در فرآیند خروج از کشور محسوب می‌شود و نقش کلیدی در کنترل، نظارت و آمارگیری صادرات توسط سازمان گمرک دارد. این سند به‌صورت الکترونیکی از طریق سامانه جامع گمرکی (EPL) ثبت می‌شود و لازمه شروع عملیات گمرکی و دریافت مجوزهای لازم برای خروج کالا از مرزهای کشور است.

بدون تنظیم و تأیید اظهارنامه صادراتی، امکان ترخیص و ارسال قانونی کالا به خارج از کشور وجود ندارد. به همین دلیل، صادرکنندگان موظف‌اند اطلاعات دقیق، شفاف و منطبق با واقعیت را در این سند وارد کنند تا از بروز مشکلات حقوقی، گمرکی یا تأخیر در روند صادرات جلوگیری شود.

چرا تنظیم اظهارنامه صادراتی اهمیت دارد؟

تنظیم اظهارنامه صادراتی (یا همان پته صادراتی) یکی از مراحل حیاتی در فرآیند صادرات کالا است. این سند نه‌تنها یک الزام قانونی است، بلکه ابزار اصلی برای شفاف‌سازی اطلاعات کالای صادراتی در برابر گمرک و سایر نهادهای مرتبط به‌شمار می‌رود.

در ادامه به دلایل اصلی اهمیت این سند اشاره می‌کنیم:

رعایت الزامات قانونی و گمرکی

اظهارنامه صادراتی سندی رسمی است که بر اساس قوانین گمرکی کشور تهیه می‌شود. بدون آن، امکان ترخیص و خروج کالا از کشور وجود ندارد. هرگونه مغایرت یا عدم ثبت اظهارنامه، می‌تواند منجر به جریمه، توقیف کالا یا حتی ممنوعیت صادرات شود.

دسترسی به مزایای صادراتی

برای استفاده از تسهیلات دولتی مانند معافیت‌های مالیاتی، بازگشت مالیات بر ارزش افزوده یا دریافت جایزه‌های صادراتی، ارائه نسخه تأییدشده از اظهارنامه الزامی است. این سند مبنای بررسی دقیق ارزش و حجم کالای صادراتی توسط سازمان‌های دولتی است.

اطمینان از صحت عملیات تجاری

اظهارنامه صادراتی شامل اطلاعات کامل از نوع، مقدار، ارزش، تعرفه و مقصد کالا است. این اطلاعات در تعامل بین صادرکننده، خریدار خارجی، شرکت حمل‌ونقل و بانک‌ها کاربرد حیاتی دارد و از بروز اختلافات تجاری جلوگیری می‌کند.

آمار و اطلاعات ملی صادرات

اطلاعات ثبت‌شده در اظهارنامه‌های صادراتی، منبع اصلی آمار رسمی صادرات کشور محسوب می‌شود. این داده‌ها در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و تجاری در سطح ملی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چه اطلاعاتی در اظهارنامه صادراتی درج می‌شود؟

اظهارنامه صادراتی یا پته صادراتی یک سند رسمی و دقیق است که باید جزئیات کامل محموله صادراتی در آن درج شود. گمرک برای بررسی و ترخیص کالا نیاز به اطلاعات مشخص و شفاف دارد تا از صحت و قانونی بودن صادرات اطمینان حاصل کند.

در ادامه، مهم‌ترین اطلاعاتی که در این سند ثبت می‌شود را مرور می‌کنیم:

مشخصات صادرکننده

نام شرکت یا شخص صادرکننده
کد اقتصادی
شماره ثبت شرکت
نشانی و اطلاعات تماس

مشخصات گیرنده کالا

نام شرکت یا شخص خریدار در کشور مقصد
آدرس دقیق
کشور مقصد نهایی

مشخصات کالا

شرح دقیق کالا (نوع، جنس، برند در صورت وجود)
شماره تعرفه گمرکی (HS Code)
تعداد و واحد اندازه‌گیری
وزن خالص و ناخالص
ارزش کالا به ارز خارجی و ریال
نوع بسته‌بندی و تعداد بسته‌ها

مشخصات حمل‌ونقل

نوع وسیله حمل (زمینی، دریایی، هوایی یا ریلی)
نام شرکت حمل‌ونقل
شماره وسیله نقلیه یا کانتینر
مرز یا گمرک خروجی

اسناد همراه کالا

فاکتور فروش (Invoice)
گواهی مبدا (CO) در صورت نیاز
بارنامه (BL یا CMR یا AWB)
مجوزهای لازم (در صورت نیاز مثل قرنطینه، استاندارد، بهداشت و غیره)

روش تسویه و پرداخت

نوع پرداخت: نقدی، اعتباری، ال‌سی (LC)، پیش‌پرداخت و…
اطلاعات بانکی طرفین در صورت نیاز

مدارک مورد نیاز برای تنظیم اظهارنامه صادراتی

برای ثبت و ارائه اظهارنامه صادراتی (پته صادراتی) در گمرک، صادرکننده باید مجموعه‌ای از مدارک را آماده و به‌درستی در سامانه جامع گمرکی (EPL) بارگذاری کند. این مدارک نشان‌دهنده صحت، مالکیت و مجوزهای لازم برای خروج قانونی کالا از کشور هستند.

در ادامه، مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای تنظیم اظهارنامه صادراتی را مرور می‌کنیم:

فاکتور فروش (Invoice)

فاکتور تجاری صادرشده توسط فروشنده که شامل شرح کامل کالا، مقدار، قیمت، ارز، شرایط پرداخت و اطلاعات خریدار خارجی است.

Packing List (لیست بسته‌بندی)

این سند شامل اطلاعات دقیق از نحوه بسته‌بندی، تعداد بسته‌ها، وزن هر بسته و ابعاد آن است و در روند بازرسی گمرکی بسیار مهم است.

کارت بازرگانی معتبر

کارت بازرگانی باید به نام صادرکننده کالا باشد و اعتبار آن تا زمان انجام عملیات گمرکی برقرار باشد.

گواهی مبدأ (Certificate of Origin)

در صورتی که کشور مقصد درخواست گواهی مبدأ داشته باشد، این سند توسط اتاق بازرگانی صادر می‌شود و کشور تولیدکننده کالا را مشخص می‌کند.

مجوزهای لازم از سازمان‌های مرتبط (در صورت نیاز)

بسته به نوع کالا، ممکن است نیاز به مجوز از سازمان‌هایی زیر باشد:

سازمان غذا و دارو
سازمان ملی استاندارد
سازمان دامپزشکی
سازمان حفظ نباتات
وزارت صنعت، معدن و تجارت

بارنامه (BL، CMR یا AWB)

بارنامه بسته به نوع حمل (دریایی، زمینی یا هوایی) توسط شرکت‌های حمل‌ونقل (مانند ساعی ترابر آرشام) صادر می‌شود و مشخص‌کننده اطلاعات حمل و مسیر ارسال است.

قبض انبار گمرک

در صورتی که کالا در انبار گمرک تخلیه شده باشد، قبض انبار به‌عنوان مدرک ورود کالا به گمرک نیاز است.

اظهارنامه قبلی یا مجوز صادرات موقت (در صورت صادرات مجدد یا موقت)

در صورتی که کالا قبلاً به‌صورت موقت وارد یا صادر شده باشد، ارائه سوابق قبلی الزامی است.

مراحل تهیه و ثبت اظهارنامه صادراتی در سامانه EPL

برای انجام فرآیند صادرات قانونی، صادرکننده باید اظهارنامه صادراتی (یا پته صادراتی) را در سامانه جامع امور گمرکی (EPL) ثبت کند.

این سامانه که زیر نظر گمرک جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند، بستر رسمی و الکترونیکی برای انجام تشریفات گمرکی است. در ادامه، مراحل گام‌به‌گام تهیه و ثبت اظهارنامه صادراتی در سامانه EPL آورده شده است:

ورود به سامانه EPL

ابتدا صادرکننده یا نماینده قانونی او (ترخیص‌کار) با نام کاربری و رمز عبور وارد سایت EPL به نشانی📍 epl.irica.gov.ir

انتخاب گزینه ثبت اظهارنامه صادراتی

پس از ورود، از منوی سامانه، گزینه مربوط به “ثبت اظهارنامه صادراتی” انتخاب می‌شود.

تکمیل اطلاعات اظهارنامه

در این بخش باید اطلاعات مربوط به کالا، صادرکننده، خریدار، ارزش، تعرفه گمرکی، اطلاعات حمل‌ونقل، مقصد نهایی و اسناد همراه وارد شود. دقت در ورود اطلاعات بسیار حیاتی است.

پیوست مدارک مورد نیاز

اسناد اسکن‌شده مانند فاکتور فروش، لیست بسته‌بندی، بارنامه، مجوزها، کارت بازرگانی و سایر مدارک مرتبط باید بارگذاری و پیوست شوند.

دریافت کد رهگیری اظهارنامه

پس از ثبت نهایی، سامانه یک کد رهگیری یکتا صادر می‌کند که باید برای ادامه مراحل گمرکی از جمله ارائه به گمرک محل خروج استفاده شود.

ارائه فیزیکی یا الکترونیکی اسناد به گمرک

بسته به گمرک مربوطه، ممکن است نیاز باشد اسناد به‌صورت حضوری تحویل داده شود یا بررسی‌ها به‌صورت آنلاین انجام گردد.

بررسی، ارزیابی و تأیید نهایی توسط گمرک

پس از بررسی اطلاعات و در صورت عدم مغایرت، گمرک اظهارنامه را تأیید می‌کند و مجوز بارگیری و خروج کالا صادر می‌شود.

اشتباهات رایج در تنظیم اظهارنامه و راه‌های جلوگیری از آن

تنظیم نادرست اظهارنامه صادراتی یا پته صادراتی می‌تواند منجر به مشکلاتی جدی مانند تأخیر در ترخیص کالا از گمرک، جریمه‌های گمرکی، برگشت کالا یا حتی توقیف محموله شود. بسیاری از این خطاها ناشی از بی‌دقتی یا آشنا نبودن با قوانین گمرکی است.

در ادامه به رایج‌ترین اشتباهات و راهکارهای جلوگیری از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

ثبت نادرست کد تعرفه گمرکی (HS Code)

کد تعرفه گمرکی مشخص‌کننده نوع کالا در گمرک است. انتخاب اشتباه این کد ممکن است باعث تعلق عوارض اشتباه یا نیاز به مجوزهای اضافی شود.

✅ راهکار: پیش از ثبت اظهارنامه، از تطابق کد تعرفه با ماهیت واقعی کالا اطمینان حاصل کنید. می‌توانید با کارشناس گمرکی یا سامانه استعلام HS Code مشورت کنید.

تفاوت بین اطلاعات اظهارنامه و اسناد همراه

در برخی موارد، اطلاعات ثبت‌شده در اظهارنامه با اطلاعات درج‌شده در فاکتور یا بارنامه تفاوت دارد که باعث رد اظهارنامه توسط گمرک می‌شود.

✅ راهکار: قبل از ارسال نهایی، تمام اطلاعات اظهارنامه را با فاکتور، لیست بسته‌بندی و سایر اسناد مطابقت دهید.

ارزش‌گذاری نادرست کالا

ثبت ارزش بیش از حد یا کمتر از ارزش واقعی کالا می‌تواند منجر به شک‌گمرک، ارزیابی مجدد یا حتی مسدود شدن عملیات گمرکی شود.

✅ راهکار: از قیمت واقعی و توافق‌شده با خریدار استفاده کنید و فاکتور فروش معتبر ارائه دهید.

عدم پیوست کامل مدارک

عدم بارگذاری یک یا چند سند مورد نیاز در سامانه EPL باعث توقف روند بررسی می‌شود.

✅ راهکار: چک‌لیستی از مدارک مورد نیاز تهیه کرده و قبل از ثبت نهایی، از کامل بودن ضمائم اطمینان حاصل کنید.

اشتباه در مشخصات گیرنده یا مقصد کالا

درج اشتباه کشور مقصد، نام گیرنده یا مشخصات حمل‌ونقل می‌تواند باعث مشکلات در بارگیری یا ارسال کالا شود.

✅ راهکار: مشخصات خریدار و کشور مقصد را دقیقاً از روی قرارداد یا سفارش خریدار وارد کنید.

بی‌توجهی به مجوزهای مورد نیاز

برخی کالاها نیاز به مجوزهای خاصی دارند که عدم دریافت آن‌ها باعث توقف در ترخیص می‌شود.

✅ راهکار: پیش از ثبت اظهارنامه، بررسی کنید که آیا کالا مشمول دریافت مجوز خاصی هست یا نه. این اطلاعات در کد تعرفه گمرکی نیز درج شده‌اند.

تفاوت اظهارنامه صادراتی با سایر اسناد گمرکی

در فرآیند صادرات، اسناد مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند که هر یک نقش خاصی دارند. یکی از سوالات رایج بین صادرکنندگان، به‌ویژه صادرکنندگان تازه‌کار، این است که چه تفاوتی بین اظهارنامه صادراتی (پته صادراتی) با دیگر اسناد گمرکی وجود دارد؟

در این بخش، به بررسی تفاوت‌های کلیدی میان اظهارنامه صادراتی و سایر اسناد رایج گمرکی می‌پردازیم:

اظهارنامه صادراتی (Export Declaration)

سندی رسمی است که صادرکننده به‌صورت الکترونیکی در سامانه گمرک ثبت می‌کند.

حاوی اطلاعات کامل از کالا، ارزش، مقصد، صادرکننده، مجوزها و…

مبنای ارزیابی، نظارت و صدور مجوز خروج کالا از سوی گمرک است.

✅ نقش: آغازگر و پایه‌ای‌ترین سند گمرکی در فرایند صادرات.

فاکتور فروش (Commercial Invoice)

سندی صادرشده توسط فروشنده برای خریدار خارجی که شامل اطلاعات مالی کالا است.

مبنای تعیین ارزش گمرکی و دریافت ارز از طریق سیستم بانکی.

✅ نقش: سند تجاری میان فروشنده و خریدار، مبنای تعیین ارزش کالا در گمرک.

بارنامه (Bill of Lading / CMR / AWB)

سند حمل صادرشده توسط شرکت حمل‌ونقل.

مشخص‌کننده مالکیت کالا در مسیر حمل و اثبات تحویل به شرکت حمل.

✅ نقش: سند حمل و مالکیت کالا در مسیر صادرات.

گواهی مبدأ (Certificate of Origin)

صادرشده توسط اتاق بازرگانی برای تأیید محل تولید کالا.

برخی کشورها برای اعمال تعرفه‌های ترجیحی یا الزامات وارداتی به این سند نیاز دارند.

✅ نقش: اثبات کشور تولیدکننده کالا.

پروانه صادراتی

پس از تأیید اظهارنامه توسط گمرک صادر می‌شود.

مجوز رسمی خروج کالا از مرز گمرکی کشور است.

✅ نقش: تأیید نهایی گمرک برای صدور کالا.

جمع‌بندی نهایی

اظهارنامه صادراتی یا همان پته صادراتی، یکی از مهم‌ترین اسناد در فرآیند صادرات کالا است که نقش کلیدی در تضمین قانونی و روان بودن عملیات صادرات ایفا می‌کند. این سند جامع، اطلاعات کاملی درباره کالا، صادرکننده، گیرنده، ارزش و سایر مشخصات مهم را در خود جای داده و مبنای اصلی گمرک برای صدور مجوز خروج کالا است. رعایت دقت در تنظیم اظهارنامه، بارگذاری کامل مدارک و تطابق دقیق اطلاعات با اسناد همراه، باعث تسهیل روند ترخیص و جلوگیری از تأخیرها و مشکلات حقوقی می‌شود.

از طرفی، توجه به نکات فنی مانند انتخاب صحیح کد تعرفه گمرکی، دریافت مجوزهای لازم و پیگیری مداوم وضعیت اظهارنامه در سامانه EPL، به افزایش سرعت و سهولت در فرآیند صادرات کمک شایانی می‌کند. همچنین، استفاده از خدمات مشاوره‌ای متخصصان گمرکی و ترخیص‌کاران با تجربه، می‌تواند بسیاری از اشتباهات رایج را کاهش دهد و ریسک‌های احتمالی را به حداقل برساند.

در نهایت، آشنایی کامل با نقش و اهمیت اظهارنامه صادراتی به صادرکنندگان این امکان را می‌دهد تا با اطمینان بیشتر و در چارچوب قوانین، به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند و سهم خود را در توسعه تجارت بین‌المللی کشور افزایش دهند.

[ مقالات حمل و نقل ]