کد IMDG یا International Maritime Dangerous Goods Code یک مجموعه مقررات بین‌المللی است که توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) تدوین شده و هدف آن، تضمین ایمنی حمل‌ونقل کالاهای خطرناک از طریق دریا و محافظت از جان انسان‌ها، کشتی‌ها و محیط زیست است.
این کد، به‌صورت گسترده‌ای توسط شرکت‌های کشتیرانی، فورواردرهای بین‌المللی، صادرکنندگان و واردکنندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد و شامل دستورالعمل‌هایی برای شناسایی، بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، مستندسازی و حمل کالاهای خطرناک می‌باشد.
کد IMDG یک سند جامع فنی است که نحوه طبقه‌بندی و مدیریت کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل دریایی را تعیین می‌کند. این کد شامل جداول، تعاریف، دستورالعمل‌های عملیاتی و الزامات ایمنی برای جلوگیری از بروز خطرات در دریا است.
اهمیت کد IMDG در حمل‌ونقل کالاهای خطرناک
کد IMDG (International Maritime Dangerous Goods Code) ستون فقرات ایمنی در حمل‌ونقل دریایی کالاهای خطرناک به‌شمار می‌رود. این کد مجموعه‌ای جامع از قوانین، استانداردها و دستورالعمل‌هاست که هدف آن جلوگیری از حوادث ناخواسته مانند نشت، انفجار، آتش‌سوزی یا واکنش‌های شیمیایی در طول حمل‌ونقل دریایی است. در دنیای امروز که حجم زیادی از کالاهای شیمیایی، صنعتی و حتی مصرفی به‌صورت بین‌المللی از طریق دریا حمل می‌شوند، رعایت این مقررات یک الزام غیرقابل اجتناب است.
کد IMDG اهمیت خود را از چند جنبه نشان می‌دهد. نخست، ایمنی خدمه کشتی، کارکنان بندر و محیط زیست دریایی را تضمین می‌کند. بسیاری از کالاهای خطرناک در صورت حمل نادرست می‌توانند سلامت انسان‌ها را تهدید کرده یا اکوسیستم‌های دریایی را به‌شدت آلوده کنند. با الزاماتی که این کد در خصوص بسته‌بندی ایمن، علامت‌گذاری صحیح، تهویه، دما و جداسازی ارائه می‌دهد، ریسک چنین تهدیداتی به حداقل می‌رسد.
از سوی دیگر، IMDG Code به‌عنوان یک استاندارد جهانی، زبان مشترکی میان شرکت‌های کشتیرانی، صادرکنندگان، واردکنندگان، گمرک‌ها و بیمه‌گذاران ایجاد کرده است. زمانی‌که کالایی طبق کد IMDG طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری می‌شود، همه طرف‌ها در زنجیره تأمین از نوع خطر و نحوه رفتار با آن اطلاع دارند. این هماهنگی بین‌المللی، روند حمل‌ونقل را تسهیل و از بروز خطاهای ارتباطی و اجرایی جلوگیری می‌کند.
علاوه‌براین، رعایت کد IMDG از منظر قانونی و حقوقی نیز اهمیت دارد. بسیاری از بنادر و شرکت‌های حمل‌ونقل تنها در صورتی کالاهای خطرناک را پذیرش می‌کنند که تمامی ضوابط کد رعایت شده باشد. عدم تطابق با این مقررات می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین، تأخیر در ترخیص، توقیف محموله و حتی از بین رفتن بیمه محموله شود. بنابراین، انطباق کامل با این کد نه‌تنها یک انتخاب هوشمندانه بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای فعالان حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی است.
در نهایت، می‌توان گفت که کد IMDG یک ابزار حیاتی برای تأمین ایمنی، بهینه‌سازی عملیات، جلوگیری از خسارات مالی و حفظ اعتبار شرکت‌ها در عرصه تجارت جهانی است. هر شرکت فعال در حوزه حمل‌ونقل دریایی کالاهای خطرناک باید با این کد آشنا باشد و اجرای دقیق آن را در تمامی مراحل حمل، از بسته‌بندی تا بارگیری و تحویل، مد نظر قرار دهد.
چرا رعایت IMDG در حمل‌ونقل دریایی الزامی است؟
در حال حاضر، اغلب کشورها عضو کنوانسیون بین‌المللی SOLAS هستند که در آن رعایت کد IMDG الزامی شده است. شرکت‌هایی که با حمل‌ونقل بین‌المللی دریایی سروکار دارند، ملزم هستند کالاهای خطرناک را مطابق با الزامات این کد طبقه‌بندی و بسته‌بندی کنند.
- کاهش احتمال بروز آتش‌سوزی و انفجار در کشتی
- حفظ ایمنی خدمه کشتی، کارگران بندر و محیط اطراف
- تضمین ایمنی کالاهای دیگر موجود در کشتی
- کاهش خطرات زیست‌محیطی ناشی از نشت مواد شیمیایی در دریا
- تسهیل عملیات امداد در صورت بروز حادثه
- جلوگیری از جریمه‌ها و توقیف محموله‌ها توسط گمرک یا شرکت کشتیرانی
بررسی حوادث تاریخی در اثر عدم رعایت کد IMDG
عدم رعایت مقررات کد IMDG در حمل‌ونقل دریایی کالاهای خطرناک می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری به‌دنبال داشته باشد. در بسیاری از حوادث گذشته، علت اصلی انفجار، آتش‌سوزی یا آسیب‌های جبران‌ناپذیر به کشتی و محیط زیست، حمل نادرست یا طبقه‌بندی اشتباه مواد خطرناک بوده است. در ادامه، ۴ حادثه واقعی را مرور می‌کنیم که نقش حیاتی رعایت کد IMDG را به‌خوبی نشان می‌دهند:
حادثه کشتی MSC Flaminia – سال ۲۰۱۲
در جولای ۲۰۱۲، کشتی کانتینری MSC Flaminia در میانه اقیانوس اطلس دچار انفجار شدید در یکی از کانتینرها شد. این حادثه به‌دلیل واکنش حرارتی ماده‌ای به نام Divinylbenzene (UN 1993) رخ داد که بدون تهویه مناسب و با شرایط ناایمن حمل شده بود. در نتیجه انفجار، آتش‌سوزی گسترده‌ای رخ داد که منجر به کشته‌شدن سه نفر از خدمه و نابودی بیش از ۱۵۰۰ کانتینر شد.
علت اصلی: عدم تهویه صحیح، طبقه‌بندی ناقص کالا، و نبود اطلاعات کامل در اظهارنامه کالای خطرناک (DGD)
درس آموخته‌شده: حتی مقدار کمی از یک ماده اشتعال‌زا در صورت نادیده‌گرفتن مقررات IMDG می‌تواند فاجعه‌بار باشد.
آتش‌سوزی کشتی Maersk Honam – سال ۲۰۱۸
در مارس ۲۰۱۸، کشتی Maersk Honam در مسیر بین هند و دریای مدیترانه دچار یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های دریایی شد. علت این حادثه، اشتعال مواد شیمیایی ناسازگار در کانتینرهایی بود که به‌صورت غیراستاندارد و نزدیک به هم بارگیری شده بودند. آتش به سرعت گسترش یافت، ۵ خدمه کشته شدند و صدها کانتینر از بین رفتند.
علت اصلی: طبقه‌بندی نادرست کالاها، رعایت‌نکردن مقررات جداسازی (segregation) مواد ناسازگار
درس آموخته‌شده: چیدمان غیراصولی و اطلاعات ناقص در DGD می‌تواند تهدیدی جدی برای ایمنی کشتی باشد.
انفجار بندر بیروت – سال ۲۰۲۰
اگرچه این حادثه در خشکی رخ داد، اما ارتباط مستقیمی با حمل‌ونقل دریایی و رعایت‌نکردن الزامات IMDG دارد. در آگوست ۲۰۲۰، انفجار مهیبی در بندر بیروت ناشی از نگهداری نادرست ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم (UN 1942) اتفاق افتاد. این ماده پس از توقیف یک کشتی، سال‌ها بدون رعایت ضوابط ایمنی در انبار بندری ذخیره شده بود.
نتایج: بیش از ۲۰۰ کشته، هزاران مجروح، تخریب کامل بخش‌های وسیعی از شهر بیروت
درس آموخته‌شده: حتی پس از ورود به بندر، کالاهای خطرناک باید طبق الزامات کد IMDG و سایر مقررات ایمنی ذخیره‌سازی شوند.
انفجار در کشتی Hyundai Fortune – سال ۲۰۰۶
در سال ۲۰۰۶، کشتی Hyundai Fortune در حال حمل بار از سنگاپور به اروپا دچار انفجار مهیب در یکی از کانتینرهای حامل مواد شیمیایی شد. این حادثه باعث آتش‌سوزی گسترده، تخریب کانتینرهای مجاور و خسارت صدها میلیون دلاری شد. بررسی‌ها نشان داد که بخشی از بار به‌صورت اشتباه به‌عنوان کالای غیر‌خطرناک اظهار شده بود و هیچ برچسب هشداری نداشت.
علت اصلی: مخفی‌کردن ماهیت واقعی کالا و عدم ثبت در DGD
درس آموخته‌شده: اعلام نادرست یا ناقص کالاهای خطرناک، نه‌تنها خلاف مقررات است، بلکه امنیت کل زنجیره حمل‌ونقل را تهدید می‌کند.
طبقه‌بندی کالاهای خطرناک در کد IMDG
| عنوان کلاس | نوع خطر اصلی | مثال‌ها |
|---|---|---|
| مواد منفجره (Explosives) | خطر انفجار و شوک | دینامیت، فشفشه، مهمات نظامی |
| گازها (Gases) | اشتعال‌پذیری، سمیت، فشار | گاز پروپان، اکسیژن مایع، آمونیاک |
| مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids) | آتش‌سوزی سریع | بنزین، استون، الکل صنعتی |
| جامدات قابل اشتعال (Flammable Solids) | اشتعال با گرما یا اصطکاک | فسفر سفید، منیزیم، سولفور |
| مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی (Oxidizing Substances and Organic Peroxides) | تشدید آتش‌سوزی | نیترات آمونیوم، پراکسید بنزوییل |
| مواد سمی و عفونی (Toxic and Infectious Substances) | مسمومیت، انتقال بیماری | سیانید سدیم، ویروس‌ها، نمونه‌های آزمایشگاهی |
| مواد رادیواکتیو (Radioactive Material) | تشعشع | اورانیوم، کبالت-۶۰، رادیوم |
| مواد خورنده (Corrosive Substances) | سوختگی شیمیایی، خوردگی فلز | اسید سولفوریک، سود سوزآور |
| سایر مواد خطرناک (Miscellaneous Dangerous Goods) | خطرات متفرقه | باتری لیتیومی، یخ خشک، وسایل موتوری با سوخت |
نکات مهم در طبقه‌بندی کالاهای خطرناک
- هر کالا یک شماره UN (UN Number) اختصاصی دارد که برای شناسایی جهانی آن به‌کار می‌رود.
- کلاس‌ها ممکن است زیرکلاس (Subclass) نیز داشته باشند، مثلاً کلاس 1 دارای 6 زیرگروه مختلف از 1.1 تا 1.6 است.
- بسته‌بندی، برچسب‌گذاری و نحوه حمل هر کلاس مطابق دستورالعمل‌های مشخص در کد IMDG انجام می‌شود.
برای حمل قانونی و ایمن کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل دریایی، شناسایی دقیق این کالاها در اسناد حمل‌ونقل (مانند بارنامه، اظهارنامه کالا، و اسناد گمرکی) الزامی است.
- کد IMDG مشخص می‌کند که چه اطلاعاتی باید به‌صورت دقیق و شفاف در مدارک مربوط به محموله درج شود تا شناسایی و مدیریت ریسک‌ها به‌درستی انجام شود.
شماره UN یا UN Number چیست؟
شماره UN یک شناسه‌ی چهار رقمی استاندارد است که توسط سازمان ملل متحد (UN) برای شناسایی یکتای مواد خطرناک تعیین شده است. هر ماده شیمیایی یا گروهی از مواد مشابه، یک UN Number دارد. به طور مثال:
- UN1203 → بنزین (Gasoline)
- UN1001 → استیلن (Acetylene)
- UN1789 → اسید هیدروکلریک (Hydrochloric Acid)
در تمام اسناد حمل، شماره UN باید به‌صورت برجسته و بدون اشتباه درج شود.
در هنگام تکمیل مدارک حمل کالاهای خطرناک، باید ترتیب زیر با دقت رعایت شود (مطابق با کد IMDG):
UN1203, Gasoline, Class 3, PG II
در این مثال:
UN1203 → شماره سازمان ملل
Gasoline → نام رسمی حمل (Proper Shipping Name)
Class 3 → مایع قابل اشتعال
PG II → گروه بسته‌بندی (درجه خطر متوسط)
برچسب‌گذاری (Labels) و علائم هشدار
همه‌ی کالاهای خطرناک باید دارای برچسب‌های مشخص‌کننده کلاس خطر باشند. این برچسب‌ها به‌صورت رنگی و با اشکال استاندارد (معمولاً مثلثی یا مربعی) هستند و به اپراتورها کمک می‌کنند تا در اولین نگاه، خطر احتمالی را تشخیص دهند.
برخی برچسب‌های رایج:
| کلاس | برچسب هشدار | رنگ/نماد |
|---|---|---|
| 3 | 🔥 Flammable Liquid | قرمز با شعله |
| 6.1 | ☠️ Toxic | سفید با علامت جمجمه |
| 8 | ⚠️ Corrosive | سیاه/سفید با تصویر خوردگی دست و فلز |
| 9 | ⚡ Miscellaneous | راه‌راه سفید و سیاه یا رنگ‌های خاص باتوجه به کالا |
با یاد داشته باشید:
- همیشه از MSDS (Material Safety Data Sheet) معتبر برای استخراج اطلاعات استفاده کنید.
- در اظهارنامه کالاهای خطرناک (Dangerous Goods Declaration – DGD)، تمام اطلاعات باید با کد IMDG مطابقت کامل داشته باشد.
- در صورت وجود تناقض در اسناد، ممکن است حمل متوقف شده یا شرکت حمل‌ونقل از پذیرش محموله امتناع کند.
علائم و کدهای دیگر برای شناسایی
- Packing Group (I = خطر بالا، II = متوسط، III = کم)
- Flash Point (نقطه اشتعال) در صورت نیاز
- نکات ویژه بارگیری و جداسازی (Segregation Requirements)
بسته‌بندی مجاز برای کالاهای خطرناک
برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک استیکی از مهم‌ترین مراحل در حمل‌ونقل ایمن کالاهای خطرناک، بسته‌بندی صحیح و مطابق با استانداردهای کد IMDG است. بسته‌بندی باید به‌گونه‌ای انجام شود که خطر نشت، انفجار، اشتعال، تماس با انسان یا آسیب به سایر کالاها را به حداقل برساند.
اصول بسته‌بندی کالاهای خطرناک طبق کد IMDG
بر اساس مقررات IMDG، هر نوع ماده خطرناک باید با در نظر گرفتن موارد زیر بسته‌بندی شود:
- نوع ماده و کلاس خطر آن (Class & UN Number)
- Packing Group (گروه بسته‌بندی)
- حالت فیزیکی ماده (مایع، جامد، گاز)
- سازگاری مواد با نوع ظرف (Compatibility)
- نشتی‌ناپذیر بودن بسته‌بندی در شرایط حمل دریایی
گروه‌بندی بسته‌بندی‌ها: Packing Groups
| گروه | شدت خطر | توضیحات |
|---|---|---|
| PG I | بسیار خطرناک | نیاز به قوی‌ترین نوع بسته‌بندی (حفاظت حداکثری) |
| PG II | خطر متوسط | بسته‌بندی مقاوم ولی با استاندارد میانه |
| PG III | خطر کم | بسته‌بندی ساده‌تر ولی همچنان ایمن و تست‌شده |
انواع بسته‌بندی مجاز در حمل دریایی کالاهای خطرناک
بر اساس IMDG، انواع بسته‌بندی‌ها شامل موارد زیر می‌شود که باید دارای تاییدیه‌های لازم باشند و تمام بسته‌بندی‌ها باید دارای علامت رسمی UN Marking باشند. (مثال: UN 4G/Y25/S/23/IR/XYZ)
| نوع بسته‌بندی | کد علامت‌گذاری | کاربرد |
|---|---|---|
| Drums (بشکه‌ها) | 1A, 1B, 1C... | مایعات و جامدات قابل اشتعال یا سمی |
| Jerricans (گالن‌ها) | 3A, 3B... | مواد شیمیایی مایع در مقادیر کم تا متوسط |
| Boxes (جعبه‌ها) | 4G, 4C... | جامدات، مواد واکنش‌پذیر، یا ابزار آلوده |
| Bags (کیسه‌ها) | 5H, 5L... | مواد پودری یا گرانولی کم‌خطر |
| Composite Packaging (ترکیبی) | 6HA1, 6HG1... | مایعات سمی یا خورنده، دارای لایه محافظ داخلی |
| Pressure Receptacles (ظروف تحت فشار) | UN cylinders | گازهای فشرده یا مایع‌شده مثل اکسیژن، بوتان |
| IBC (Intermediate Bulk Containers) | 31HA1, 31HZ1... | مواد در حجم متوسط – صنعتی و تجاری |
جداسازی و چیدمان کالاهای خطرناک در کانتینر و کشتی طبق کد IMDG
یکی از حساس‌ترین مراحل در حمل‌ونقل دریایی کالاهای خطرناک، نحوه چیدمان و جداسازی آن‌ها در کانتینر و روی کشتی است. ترکیب اشتباه بعضی از کالاها می‌تونه باعث انفجار، آتش‌سوزی یا واکنش‌های شیمیایی خطرناک بشه. کد IMDG راهکارهایی دقیق برای جلوگیری از چنین حوادثی ارائه می‌دهد.
منظور از “Segregation” یا جداسازی چیست؟
منظور از “Segregation” در کد IMDG جدا نگه‌داشتن فیزیکی کالاهای ناسازگار از یکدیگر در فضای بارگیری (کانتینر، انبار کشتی، یا عرشه) است. این جداسازی بر اساس نوع ماده، کلاس خطر، واکنش‌پذیری و میزان ناسازگاری انجام می‌شود.
سطوح مختلف جداسازی در IMDG Code
| سطح جداسازی | توضیح |
|---|---|
| "Away from" | باید حداقل در یک فضای جدا از یکدیگر باشند (نه لزوماً فاصله مشخص) |
| "Separated from" | نباید در یک محفظه (hold) یا کانتینر مشترک باشند |
| "Separated by a complete compartment or hold from" | بین آن‌ها باید دیوار یا کف ثابت وجود داشته باشد |
| "Separated longitudinally by an intervening complete compartment or hold from" | باید حداقل یک انبار کامل (بین دو کالا) فاصله ایجاد شود |
مدارک الزامی برای حمل کالاهای خطرناک (DGD، MSDS و ...)
برای حمل قانونی و ایمن کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل دریایی، ارائه مجموعه‌ای از مدارک تخصصی الزامی است. این اسناد باید مطابق با الزامات کد IMDG و استانداردهای بین‌المللی آماده شده باشند تا از تأخیر، جریمه، یا برگشت کالا جلوگیری شود.
1. DGD (Dangerous Goods Declaration) – اظهارنامه کالای خطرناک
مهم‌ترین سند رسمی که توسط فرستنده تنظیم می‌شود و در آن نوع ماده خطرناک، کلاس خطر، UN Number، گروه بسته‌بندی، وزن خالص، نحوه بسته‌بندی و دیگر اطلاعات ضروری درج می‌گردد. بدون این سند، حمل کالاهای خطرناک از طریق دریا مجاز نیست.
2. MSDS (Material Safety Data Sheet) – برگه اطلاعات ایمنی ماده
سندی فنی شامل اطلاعات شیمیایی، خطرات، واکنش‌پذیری، اقدامات ایمنی، شیوه خاموش‌کردن آتش، کمک‌های اولیه و روش دفع ماده مورد نظر.
شرکت‌های کشتیرانی و ترمینال‌های بندری قبل از پذیرش بار، حتماً نسخه MSDS را بررسی می‌کنند.
3 . Packing Certificate – گواهی بسته‌بندی
توسط شرکت بارگیری یا بسته‌بندی‌کننده صادر می‌شود و تأیید می‌کند که:
- کالاها مطابق با IMDG بسته‌بندی شده‌اند.
- برچسب‌ها، علامت‌گذاری‌ها و برچسب‌های هشدار به‌درستی روی بسته‌ها درج شده‌اند.
- محموله به‌صورت ایمن در کانتینر بارگیری شده است.
4. Container/Vehicle Packing Certificate (CTU Code)
برای کالاهایی که در کانتینر بارگیری شده‌اند، این سند الزامی‌ست و مشخص می‌کند:
- آیا تهویه لازم انجام شده است؟
- کانتینر خشک، تمیز و مناسب بوده است؟
- چیدمان ایمن و مطابق با Segregation Guidelines انجام شده است؟
5. Labels & Placards – برچسب‌ها و علائم هشدار
جمع‌بندی نهایی: ایمنی، تخصص و تعهد در حمل کالاهای خطرناک
حمل کالاهای خطرناک از طریق دریا فرآیندی بسیار حساس و تخصصی است که نیاز به آگاهی کامل از مقررات کد IMDG، بسته‌بندی ایمن، جداسازی اصولی و ارائه مدارک دقیق دارد. رعایت این الزامات نه‌تنها ایمنی محموله و کشتی را تضمین می‌کند، بلکه از جریمه‌های سنگین، تأخیر در ترخیص و خسارت‌های احتمالی نیز جلوگیری خواهد کرد.
در این مقاله، تلاش کردیم تا به‌صورت کامل و کاربردی شما را با مفاهیم کلیدی حمل کالای خطرناک آشنا کنیم:
✅ آشنایی با ساختار کد IMDG و کلاس‌بندی کالاها
✅ اصول بسته‌بندی و گروه‌بندی خطر
✅ چیدمان صحیح در کانتینر و کشتی
✅ مدارک الزامی برای حمل قانونی کالاهای خطرناک
خدمات تخصصی ما در حمل دریایی کالاهای خطرناک
اگر قصد دارید کالای خطرناک خود را از طریق دریا به سراسر جهان یا به ایران ارسال کنید، ما در گروه ساعی ترابر آرشام با پشتوانه‌ای از تجربه، دانش تخصصی و همکاری با ناوگان بین‌المللی، آماده‌ایم تا تمامی مراحل این فرآیند را برای شما به‌صورت ایمن و بدون دغدغه انجام دهیم:
🔹 مشاوره تخصصی در مورد کد IMDG و مجوزهای حمل
🔹 تهیه DGD، MSDS، Packing Certificate و کلیه مدارک رسمی
🔹 بارگیری ایمن در کانتینرهای تاییدشده
🔹 همکاری با خطوط کشتیرانی معتبر جهانی
🔹 پوشش کامل مسیرهای اروپایی، آسیایی و بین‌المللی
برای استعلام قیمت، دریافت مشاوره رایگان یا شروع حمل کالای خود با ما در ارتباط باشید:
📧 ایمیل: info@stashipping.com
📧 ایمیل: info@sta-transport.com
📞 تماس: 000 245 59 021
📦 یا از طریق واتساپ با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
ما در کنار شماییم تا کالای خطرناک شما با اطمینان به مقصد برسد.
